W marcu 2023 roku Biuro Narodów Zjednoczonych ds. Narkotyków i Przestępczości (UNODC) przedstawiło Statistical Framework to Measure Corruption—pierwszy kompleksowy zestaw wskaźników mających na celu ujednolicenie pomiaru korupcji na poziomie krajowym. Był to z pewnością przełomowy krok w kierunku globalnej spójności w analizie zjawisk korupcyjnych, który miał szansę mieć istotne konsekwencje dla sektora prywatnego i praktyk compliance. Co zawierał i czy tak się stało? Jakie działania obecnie przeprowadza UNODC i jaka jest zależność miedzy działalnością Biura, a próbami osłabiania FCPA?

UNODC zaproponowało katalog wskaźników obejmujących:

•            Bezpośrednie miary korupcji: np. liczba zgłoszonych przypadków łapownictwa, nadużyć funkcji publicznych, defraudacji.

•            Miary pośrednie: np. wskaźniki percepcji korupcji, poziom przejrzystości w zamówieniach publicznych, niezależność sądownictwa.

•            Wskaźniki infrastrukturalne: takie jak systemy zgłaszania nieprawidłowości, rekrutacja oparta na kompetencjach, zarządzanie finansami publicznymi.

Każdy wskaźnik został opisany według jednolitej struktury: typ miary (percepcja, doświadczenie, dane formalne), źródła danych, częstotliwość pomiaru, instytucja odpowiedzialna.

Wpływ na firmy i  działy compliance:

Dla firm, szczególnie tych działających globalnie, nowy zestaw wskaźników oznaczał:

•            Większą przejrzystość ryzyk korupcyjnych: Możliwość porównania poziomu korupcji między krajami ułatwia ocenę ryzyka wejścia na nowe rynki.

•            Presję na wdrażanie skutecznych systemów compliance: Państwa, które wdrożą ramy UNODC, będą oczekiwać od firm zgodności z lokalnymi standardami antykorupcyjnymi.

•            Możliwość benchmarkingu: Firmy mogą porównywać swoje działania z najlepszymi praktykami w regionie i dostosowywać polityki zgodnie z trendami.

Z perspektywy czasu, rosnąca dostępność danych o korupcji może prowadzić do:

•            Poprawy reputacji i zaufania inwestorów: Transparentność działań antykorupcyjnych staje się coraz ważniejszym kryterium ESG.

•            Zmniejszenia ryzyka prawnego: Jasne definicje i wskaźniki pomagają unikać nieświadomego naruszenia przepisów.

Krytyka i wyzwania

Choć inicjatywa UNODC była ambitna, można wskazać przynajmniej kilka wyzwań:

•            Trudności w pozyskaniu wiarygodnych danych w krajach o wysokim poziomie korupcji.

•            Ryzyko zniekształcenia wyników przez nadmierne poleganie na średnich wartościach, bez uwzględnienia ekstremalnych przypadków.

•            Brak wykorzystania big data i nowoczesnych technologii analitycznych w obecnej wersji ram.

UNODC stworzyło narzędzie, które miało szansę zrewolucjonizować sposób, w jaki mierzymy i zwalczamy korupcję. Czy tak się stało? 2 lata później pojawia się szereg nowych koncepcji.

Co nowego w pomiarze korupcji według UNODC?

1. Rozszerzenie zastosowania wskaźników CIMM w UE

W czerwcu 2025 opublikowano raport BRIDGEGAP, który wykorzystuje Corruption Indicators Monitoring Matrix (CIMM) opracowaną przez UNODC do oceny ryzyka korupcji w państwach członkowskich UE. Nowością jest integracja danych z systemów zamówień publicznych (np. OpenTender.eu), sankcji FCPA oraz lokalnych mechanizmów zgłaszania nieprawidłowości. To oznacza:

•            Większą precyzję w ocenie ryzyka korupcyjnego na poziomie krajowym i sektorowym.

•            Możliwość identyfikacji firm wielokrotnie łamiących zasady i wykluczania ich z przetargów.

•            Zastosowanie wskaźników w czasie rzeczywistym, co pozwala na dynamiczne reagowanie na zagrożenia.

2. Raport tematyczny UNCAC z 3 lipca 2025

UNODC opublikowało raport CAC/COSP/IRG/2025/10, który analizuje wdrażanie artykułów Konwencji Narodów Zjednoczonych przeciwko korupcji (UNCAC), zwłaszcza w zakresie:

•            Deklaracji majątkowych i konfliktu interesów (art. 7 i 8)

•            Identyfikacji beneficjentów rzeczywistych (art. 12 i 52)

•            Przeciwdziałania praniu pieniędzy (art. 14)

Raport zawiera konkretne rekomendacje dla państw oraz zestawienie najczęstszych wyzwań w implementacji. Dla firm oznacza to:

•            Większą presję na transparentność struktury właścicielskiej

•            Wzrost wymagań dotyczących zgodności z lokalnymi regulacjami AML

•            Możliwość wykorzystania danych z raportu do oceny ryzyka partnerów biznesowych

3. Prace nad przewodnikiem wdrożeniowym

Na sesji UNSD w marcu 2025 UNODC zapowiedziało opracowanie praktycznego przewodnika wdrażania ram statystycznych do pomiaru korupcji. Dokument ma wspierać krajowe urzędy statystyczne i instytucje compliance w:

•            Doborze odpowiednich wskaźników

•            Integracji danych z różnych źródeł

•            Publikacji statystyk w sposób użyteczny dla decydentów i sektora prywatnego

 

Z perspektywy czasu widać, że UNODC nie tylko stworzyło ramy, ale aktywnie je rozwija i wdraża w praktyce. Dla firm to sygnał, że:

•            Standardy antykorupcyjne stają się coraz bardziej konkretne i mierzalne

•            Ryzyko reputacyjne i prawne rośnie, zwłaszcza w sektorze zamówień publicznych

•            Dane o korupcji stają się dostępne i porównywalne, co ułatwia audyty i due diligence

FCPA jako globalny punkt odniesienia

Przez dekady FCPA była najbardziej wpływową regulacją antykorupcyjną na świecie, wyznaczając standardy dla firm międzynarodowych i inspirując podobne przepisy w innych krajach (np. UK Bribery Act). Jej egzekwowanie przez DOJ i SEC miało efekt domina: państwa, które nie miały własnych mechanizmów, często reagowały na śledztwa prowadzone przez USA.

Wstrzymanie egzekwowania FCPA oznaczało, że:

•            USA traci pozycję lidera w walce z korupcją korporacyjną.

•            Firmy mogą złagodzić swoje polityki compliance, szczególnie te operujące głównie na rynku amerykańskim.

•            Państwa rozwijające się mogą osłabić lokalne regulacje, jeśli nie będą już pod presją międzynarodową.

 

UNODC: szansa na przejęcie roli lidera?

UNODC, jako instytucja ONZ, nie posiada mechanizmów egzekwowania prawa, ale jej ramy statystyczne i konwencja UNCAC zyskują na znaczeniu w obliczu osłabienia FCPA. Możliwe kierunki działań UNODC:

•            Zwiększenie nacisku na wdrażanie UNCAC przez państwa członkowskie — szczególnie artykułów dotyczących sektora prywatnego (art. 12) i beneficjentów rzeczywistych (art. 52).

•            Promowanie alternatywnych mechanizmów monitorowania korupcji, np. wskaźników CIMM i raportów BRIDGEGAP.

•            Zacieśnienie współpracy z UE, OECD i Bankiem Światowym, które mogą wspólnie wypełnić lukę po FCPA.

 

Wpływ na firmy i compliance

Dla firm międzynarodowych sytuacja jest paradoksalna:

•            Ryzyko prawne w USA może chwilowo spaść, ale wzrośnie w innych jurysdykcjach, które będą chciały pokazać determinację.

•            UNODC może stać się nowym źródłem benchmarków, co oznacza konieczność dostosowania polityk do bardziej zróżnicowanych standardów.

•            Brak jednolitego lidera egzekwowania prawa może prowadzić do fragmentacji systemów compliance i wzrostu kosztów zarządzania ryzykiem.

 

Prognoza: decentralizacja i regionalizacja

Jeśli pauza w realnym egzekwowaniu FCPA się przedłuży lub zakończy trwałym osłabieniem ustawy, możemy spodziewać się:

•            Wzrostu znaczenia regionalnych inicjatyw antykorupcyjnych (np. GRECO w Europie, APEC w Azji).

•            Większej roli danych i wskaźników UNODC jako narzędzi oceny ryzyka.

•            Presji na firmy, by same wyznaczały standardy etyczne, niezależnie od regulacji państwowych.

A jak Wy uważacie?